De tweedelige podcast ‘Moslima’ is een persoonlijke en urgente zoektocht van beeldmaker en onderzoeker Cigdem Yuksel. Samen met radio- en podcastmaker Maartje Duin onderzoekt Cigdem hoe de beeldvorming van ‘de moslima’ door de jaren heen is ontstaan en hoe zij dat beeld kunnen veranderen.

Over dit tweeluik ‘moslima’

Een vormeloze jas, bloemetjeshoofddoek, lopend op de markt met een boodschappenwagentje, op de rug van afstand met lange lens geschoten. Het bekende beeld van ‘de moslimvrouw’ in de Nederlandse media versterkt het stereotype van de geïsoleerd levende, slecht geïntegreerde, nauwelijks Nederlandssprekende vrouw. Cigdem en haar generatiegenoten herkennen zichzelf, hun moeders en oma’s hier niet in. Waar zijn de foto’s van moslima’s aan het werk, op een terrasje met vriendinnen, een gezin op museumbezoek?

Dit tweeluik is onderdeel van een groter onderzoeksproject. In 2020 publiceerde Cigdem het gelijknamige onderzoek naar de representatie van moslimvrouwen in de beeldbank van het ANP. Momenteel werkt zij aan haar tweede rapport waarin ze onderzoekt hoe foto’s van gesluierde vrouwen worden gebruikt in nieuwskranten. In samenwerking met Pakhuis de Zwijger komt er een veranderingstraject met drie bijeenkomsten waarbij de makers samen met de beroepsgroep kijken hoe het anders kan. In 2023 vindt een tentoonstelling in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam plaats.

Luister hier de podcast en de bonusafleveringen:

https://www.vpro.nl/programmas/ovt/luister/fragmenten/moslima

De podcast is ook te beluisteren in je favoriete podcast app. Zoek op: het spoor terug moslima.

Als we over honderd jaar terugkijken, hoe zien de mensen in de stad er dan uit? Met die vraag in het achterhoofd maakte Cigdem Yuksel portretten van Schiedammers met Turkse wortels. Ze fotografeerde families die soms al vier generaties in Schiedam wonen én nieuwkomers. Daarmee vult ze het visueel archief Turkse Nederlanders aan. De serie met negen familieportretten is een gezamenlijke aankoop van het Stedelijk Museum Schiedam en het Gemeentearchief Schiedam. Onder de titel Schiedamse families is het werk vanaf zaterdag 14 mei 2022 in het museum te zien als onderdeel van de openingstentoonstelling Van Oerbeest tot rokende croissant met aanwinsten en topstukken uit de collectie.

Kunst en geschiedenis

‘Deze foto’s passen zowel bij de kunst- als geschiedeniscollectie van het museum’, zegt directeur Anne de Haij. ‘Yuksels werk is van hoge artistieke kwaliteit, maar deze serie portretten vertelt ons ook veel over de recente geschiedenis en het heden van Schiedam. Het sluit bovendien mooi aan bij de gesprekken die we vorig jaar met Schiedammers voerden rondom ons Kijkdepot Schiedam.’ Bij die presentatie deed het museum samen met Schiedammers en experts onderzoek naar de historische collectie. Uit die gesprekken bleek dat recente migratiegeschiedenis als thema in de collectie ontbreekt. Ook missen de objecten en verhalen van Schiedammers van nu.

Visueel geheugen

Ook bij het Gemeentearchief Schiedam past de aanwinst, vertelt gemeentearchivaris Laurens Priester. ‘We willen dat alle Schiedammers in onze archieven en collecties zijn vertegenwoordigd. Yuksels foto’s vormen een welkome en mooie aanvulling op het beeld van de eerste generatie Turkse Schiedammers.’ Het visueel geheugen in onze archieven van Turkse-Nederlanders bestaat vrijwel altijd uit het klassieke beeld van de eerste generatie Turkse gastarbeiders, verduidelijkt Yuksel. ‘Inmiddels groeit de vierde generatie in Nederland op en wilde ik families vastleggen die nu in de stad wonen.’ Daarmee helpt ze het stereotype beeld van Turkse Schiedammers in archieven en online fotocollecties te doorbreken. Priester: ‘Hier staat veel van hetzelfde.’

Sociale verandering

Yuksel maakte het werk als winnaar van het Stipendium Schiedams Water 2021, een prijs van het Cultureel Forum Schiedam, waarbij De Haij medejurylid was. Net als de twee andere winnaars – Desiré van den Berg en Lana Mesić – kreeg Yuksel opdracht een fotografisch verhaal over de sociale veranderingen in de Schiedam te maken. Inspiratie haalde ze uit de familieportretten van haar voorgangers aan het begin van de twintigste eeuw, veelal statige studiofoto’s. Net als toen nodigde ze de Schiedammers uit in haar atelier. Ze staan of zitten tegen een zwart/grijs/wit gesponsd achtergronddoek dat doorloopt op de vloer, en kijken ons serieus en ontspannen aan.

Representatief

Yuksel (1989) begon haar fotografiecarrière bij de Volkskrant, waar ze haar lens voornamelijk richtte op onderwerpen als migratie en mensen op de vlucht. Voor haar portrettenserie van Syrische vluchtelingenkinderen won ze in 2016 de Zilveren Camera, de prestigieuze prijs voor fotojournalistiek en documentaire fotografie. In 2020 onderzocht ze de representatie van moslima’s in de beeldbank van het ANP, waar 95% van de krantenredacties bij is aangesloten. Yuksel: ‘Een moslima is meestal een gesluierde vrouw op straat of op de markt, totaal niet representatief.’

Met dank aan

Gemeente Schiedam, Gemeentearchief Schiedam, Stipendium Schiedams Water, Mondriaan Fonds, SDAM

Tekst: Stedelijk Museum Schiedam